Rota wykonana została po raz pierwszy w 1910 roku, podczas lipcowych uroczystości odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie.
Kilkuset chórzystów z całej Polski, pod dyrekcją kompozytora, wykonało utwór podczas uroczystego jubileuszu 500-lecia zwycięstwa nad krzyżakami.
Odsłonięty został wtedy - zaprojektowany przez Antoniego Wiwulskiego i ufundowany przez Ignacego Jana Paderewskiego - Pomnik Grunwaldzki, przedstawiający Władysława Jagiełłę, z mottem na cokole monumentu "Praojcom na chwałę - braciom na otuchę".
Uroczystości te rozsławiły Rotę. Od tej pory towarzyszyła ona wszystkim walkom narodowo-wyzwoleńczym - m.in. Powstaniom Śląskim, Wielkopolskiemu, II wojnie światowej. Okres wielkiej żywotności pieśń przeżywała także w czasie stanu wojennego.
"Rotą Konopnickiej zmartwychwstała Polska dzisiejsza. Należy się jej za to od Narodu pomnik..." - pisał w 1918 r. Kazimierz Tetmajer.
Autorka słów Roty, Maria Konopnicka, napisała jej tekst w 1908 r. Wiersz Konopnickiej, w pierwotnym zamierzeniu autorki, był protestacyjną odpowiedzią na ustawę rządu pruskiego o przymusowym wywłaszczeniu Polaków z ziemi i stanowił punkt kulminacyjny poetyckiej i publicystycznej kampanii Konopnickiej przeciwko germanizacyjnej polityce niemieckiej.
Pierwodruk Roty ukazał się w krakowskim piśmie "Przodownica" w 1908 r., a pierwsze osobne wydanie powstało w Oświęcimiu w 1918 r. Pieśń została potem opublikowana także w "Gwiazdce Cieszyńskiej" i "Gazecie Polskiej" w Chicago.
Melodia do Roty autorstwa Feliksa Nowowiejskiego powstała w Krakowie. Kompozytor sprawował wówczas funkcję dyrektora Towarzystwa Muzycznego i powierzono mu zorganizowanie oprawy muzycznej obchodów grunwaldzkich. O tym, że muzyka do Roty była gotowa 13 stycznia 1910 r., świadczy rękopis kompozycji opatrzony tą datą.
