Nie żyje Tadeusz Różewicz

Poezja i proza Stanisław Różewicza zostały przetłumaczone na ponad 40 języków świata – od Japonii po Meksyk. Był wybitnym dramaturgiem poetą i pisarzem, stawianym w jednym rzędzie z Becketem i Ionesco.

Tadeusz Różewicz to autor tak znanych sztuk, jak „Kartoteka”, „Stara kobieta wysiaduje”, „Pułapka” czy „Białe małżeństwo”. Jest także autorem ponad dwudziestu tomików poezji. Jego dorobek obejmuje poezje, prozę, był pionierem jeżeli chodzi o neoawangardę światową lat sześćdziesiątych. Zdaniem wielu krytyków, był jednym z kandydatów do Nagrody Nobla.

Tego prestiżowego wyróżnienia jednak nie otrzymał, bo jak tłumaczył profesor Stanisław Burkot – trzy Noble w dziedzinie poezji dla polskich twórców wyczerpało limit – tak się złożyło, że obrodziło nam poetami.

Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku. Jego starszy brat Janusz również był poetą (zginął w czasie wojny), natomiast młodszy, Stanisław, był cenionym autorem scenariuszy filmowych i reżyserem.

Różewicz był jednym z czołowych polskich poetów pokolenia Kolumbów. Jak sam mówił, jego życie przebiegało tak, jak życie wszystkich ludzi urodzonych w ’21 roku. Szkoła powszechna, harcerstwo, sodalicja… itd. Wszystko zupełnie przeciętne. Bez odchyleń. Już jako dziecko występował w szkolnych przedstawieniach, wspólnie z braćmi redagował też domowe pisemko „Styr”.

Jako poeta debiutował jeszcze przed wojną, w roku 1938, publikując wiersze w rozmaitych czasopismach; próbował też swoich sił jako krytyk literacki. W czasie wojny działał w podziemnych strukturach AK. W żołnierskim ekwipunku poety znajdował się „Król-Duch” Słowackiego i „Słowo o bandosie” Żeromskiego, którego twórczość poznał Różewicz bardzo dokładnie.

Jego debiutancki tom wierszy – „Niepokój” ukazał się w 1947 roku i był wielkim wydarzeniem literackim. Ujawniają się w nim już niemal wszystkie cechy jego późniejszej twórczości - poczucie wyobcowania spowodowane traumą przeżyć okupacyjnych i obsesyjna wręcz chęć uwolnienia się od tamtych wspomnień, dążenie do powrotu elementarnych wartości etycznych, prostota i powściągliwość języka poetyckiego zbliżająca go do prozy.

Kolejne zbiory („Czerwona rękawiczka” 1948, „Pięć poematów” 1950, „Et in Arcadia ego” 1961, „Zawsze fragment” 1996, „Szara strefa” 2002) ugruntowały jego pozycję w środowisku, przysporzyły mu wielu czytelników także poza Polską.

Tadeusz Różewicz to jednak nie tylko twórca poezji; w jego dorobku znajdują się także opowiadania „Opadły liście z drzew” (1955), „Wycieczka do muzeum” (1966), dramaty – „Kartoteka” (1960), „Stara kobieta wysiaduje” (1969), „Białe małżeństwo” (1975) – sztuka zainspirowana biografią młodopolskiej poetki Marii Komornickiej, „Kartoteka rozrzucona” (powstała w trakcie prób do „Kartoteki” prowadzonych przez autora we wrocławskim Teatrze Polskim w okresie 17 XI-2 XII 1992). Jest autorem książki „Matka odchodzi” (1999), za którą rok później otrzymał Literacką Nagrodę Nike.

Różewicza wielokrotnie nagradzano różnymi wyróżnieniami, przyznano mu m. in. tytuł doktora honoris causa Uniwersytetów: Wrocławskiego, Jagiellońskiego i Warszawskiego.

Ostatnia większa publikacja Różewicza - "Kup kota w worku" - ukazała się w 2008 r. To zbiór wierszy i krótkich form prozatorskich. fot.PAP/EPA