Trzy balety Piotra Czajkowskiego stanowią trzon jego twórczości kompozytorskiej, łącząc w sobie inwencję melodyczną, błyskotliwą instrumentację i wyobraźnię teatralną ich twórcy. Żaden inny utwór nie oddaje tak świata bajek dziecięcych, jak Dziadek do orzechów, najprawdopodobniej najpopularniejsza kompozycja baletowa świata. „Herbert von Karajan w szczytowej formie dyryguje niezrównanym zespołem Filharmoników Wiedeńskich w tamtejszej fenomenalnej Sofiensaal” – Gramophone

O kompozytorze:

Piotr Czajkowski spędził większość życia, usiłując połączyć przebojowość swojej muzyki z wrażliwą, wycofaną naturą zdominowaną przez niepewność. Jego głęboko emocjonalna dusza musiała znosić zarówno momenty szczęścia, kiedy określano jego dzieła najlepszymi kompozycjami muzyki romantycznej, jak i dotkliwe lekceważenie, które również potrafiła okazać względem niego krytyka, wpędzając Czajkowskiego na jakiś czas w twórczy paraliż. Do problemów twórczych i emocjonalnych dołączyła u Czajkowskiego jeszcze trudność z zaakceptowaniem swojego homoseksualizmu. Nazywając swego kochanka w listach jedynie literą „Z”, Czajkowski nigdy nie pogodził się do końca ze swoją orientacją – jego desperacka próba oficjalnego związku z kobietą zakończyła się zaledwie po kilku tygodniach. Znakiem jednak szybko zmieniających się czasów jest wypowiedź wielkiego impresaria, Sergiusza Diagilewa, który zaledwie dwadzieścia lat po śmierci Czajkowskiego mówił: „Czajkowski popełniłby samobójstwo, gdyby został w swoich czasach zdemaskowany jako homoseksualista. Dziś, jeśli jesteś kompozytorem, ale nie jesteś homoseksualistą, to również powinieneś myśleć o samobójstwie”. Oficjalna historia nagłej śmierci Czajkowskiego głosi, że spowodowana była epidemią cholery. Niektórzy jednak wierzą, że była to decyzja sądu honorowego po odkryciu relacji, jaka łączyła Czajkowskiego z kuzynem jednego z rosyjskich dostojników. W myśl tej teorii stawką w grze, zgodnie z której zasadami Czajkowski musiał odebrać sobie życie, była reputacja anonimowego młodego arystokraty. Zwolennicy tej wersji do dziś nie mogą uwierzyć, że w taki sposób uciszono jednego z największych kompozytorów dziewiętnastego wieku.

O utworach:

Początki Jeziora łabędziego sięgają lata 1871, kiedy Czajkowski pochłonięty był komponowaniem miniatur tanecznych dla dzieci swojej siostry. Cztery lata później, nieco przypadkiem, poproszony został przez dyrekcję Teatru Bolszoj o skomponowanie pełnowymiarowego baletu opartego na tych samych motywach. Premiera odbyła się 20 lutego 1877 w Teatrze Bolszoj, choć utwór okrzyknięty został zbyt trudnym dla tancerzy i odrzucony przez wykonawców. Dopiero dzięki choreografii Mariusa Petipy i Lwa Iwanowa w 1895 roku (dwa lata po śmierci kompozytora) dzieło otrzymało nowy kształt i dopiero wówczas odniosło spóźniony, choć zasłużony sukces, ciesząc się nim do dnia dzisiejszego. Drugim baletem Czajkowskiego jest Śpiąca królewna (1888-1889), dzieło, za sprawą którego nazwisko Czajkowskiego wykroczyło daleko poza granice Rosji i przydało mu sławy jako najzdolniejszemu twórcy rosyjskiemu tamtych czasów. Premiera baletu odbiła się szerokim echem w prasie. Głosy krytyki wyrażały podziw dla kompozytora za symfoniczne brzmienie i błyskotliwość instrumentacji. Czajkowski pisał wówczas do swojej powierniczki, Nadieżdy von Meck: „Sądzę, przyjaciółko, że ten balet jest jednym z moich najlepszych utworów. Temat wybrałem niezwykle poetycki, wdzięczny i sprzyjający muzycznemu opracowaniu. Pisałem go z takim entuzjazmem, że musi to być odczuwalne dla odbiorców”. Żaden inny kompozytor nie uchwycił tak świata bajek dziecięcych, jak zrobił to Piotr Czajkowski. Kolejnym przykładem jest Dziadek do orzechów, balet powstały w 1892 roku. I choć jest on chyba najpopularniejszą kompozycją Czajkowskiego, to w swoim czasie krytyka wahała się w ocenie tego dzieła od okrzyków zachwytu po wyrazy lekceważenia. Znaczące jest, że Dziadek do orzechów musiał czekać dwadzieścia sześć lat na swoją moskiewską premierę. Wystawiono go dopiero w 1919 roku.

O muzyce:

Czajkowski był niezrównanym melodystą. Wypowiadał się z dziecięcą szczerością i bezpośredniością, tworząc pulsujące od emocji światy dźwiękowe o szerokiej gamie odcieni. Niewielu kompozytorów pisało tak efektownie na każdy skład, tworząc arcyciekawe kombinacje dźwięków i ich barw. Pomimo tej umiejętności Czajkowskiego trapiły liczne wątpliwości odnośnie wartości jego muzyki. Śledząc jego korespondencję, można zauważyć przeplatające się ze sobą okresy wiary w posiadany talent kompozytorski („to będzie moje najlepsze, jak dotąd, dzieło” – mawiał czasami) ze stanami zwątpienia i zniechęcenia. Piotr Czajkowski wywarł nieoszacowany wpływ na dalsze pokolenia kompozytorów: Gustawa Mahlera, Albana Berga, Edwarda Elgara i Ryszarda Straussa aż po twórców muzyki do hollywoodzkich produkcji filmowych z lat 30. i 40. Na szczycie najlepszych kompozycji Czajkowskiego znajdują się trzy balety: Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna i Dziadek do orzechów, które wzbogaciły muzykę o nowe formy ekspresji. Jego symfonie, poematy symfoniczne i koncerty noszą znamiona muzyki baletowej, odznaczając się jakby prześwitującą spomiędzy dźwięków choreografią. Koncert skrzypcowy zwieńczony jest dzikim tańcem kozackim, a końcowe części spośród czterech ostatnich symfonii także odwołują się do muzyki tanecznej: IV Symfonia zawiera rosyjską polkę pizzicato, piąta – walca, a szósta, „Patetyczna” – marsza. Najpopularniejszymi fragmentami najbardziej znanej opery Czajkowskiego, Eugeniusz Oniegin, są również tańce – polonez i walc, podniesione dzięki talentowi kompozytora z miłych i nic nieznaczących form tanecznej rozrywki do rangi mistrzowskich arcydzieł zapierających dech w piersiach publiczności także i dziś.