"Była fenomenalną śpiewaczką, sopranem koloraturowym i pedagogiem. Jej fenomen polegał przede wszystkim na sztuce posługiwania się głosem w sposób brawurowy, wirtuozowski, w połączeniu z umiejętnościami aktorskimi. Była niepospolitym talentem, artystką obdarzoną pracowitością i wytrwałością, przy tym posiadającą wspaniałą umiejętność przekazywania swojej wiedzy swoim uczniom, którym nie tylko udzielała lekcji śpiewu, opartych na szkole włoskiego belcanta, ale również kształtowała ich na wielkie osobowości artystyczne" - wyjaśniła Liliana Olech.
"Drugiej takiej nie spotkałem na kuli ziemskiej. Byłem młody, nie znałem świata i nagle spotkanie z kimś wielkim jak epoka" - wspominał w rozmowie z Dariuszem Zaborkiem Bogusław Kaczyński ("Polityka", 2009). "Adę Sari poznałem przypadkowo, jej studentka miała u maestry lekcję przed dyplomem i zachorowała pianistka. Poprosiła, żebym jej zaakompaniował. I wszedłem do zaczarowanego świata. Ada Sari żyła w drugiej połowie XX wieku, a była przedstawicielką XIX-wiecznej kultury i elegancji. Miała 80 lat. Zapraszała mnie potem coraz częściej i snuła opowieści o karierze. Żyłem w świecie, który przeminął. Zapach i kolor tego świata w jej wspomnieniach ożywał" - opowiadał Kaczyński.
Ada Sari – a właściwie Jadwiga Leontyna Szayer lub Szajer – urodziła się 29 czerwca 1886 r. w Wadowicach. Dzieciństwo spędziła w Starym Sączu, gdzie jej ojciec – Edward Szayer – w latach 1920-30 pełnił funkcję burmistrza. Nauczycielką gry na fortepianie była jej matka – Franciszka z domu Chybińska, która była blisko spokrewniona z muzykologiem Adolfem Chybińskim. Przyszła diwa uczyła się w cieszyńskim, a następnie w krakowskim gimnazjum. To właśnie w Krakowie ok. 1903 r. rozpoczęła naukę śpiewu. Kontynuowała ją w latach 1905-07 w prywatnej szkole hrabiny Pizzamano w Wiedniu.
Pierwszy publiczny występ artystka dała w 1906 r. podczas koncertu u księżnej Lichtenstein. Wykonała wówczas tytułową partię w operetce "Lalka" Edmonda Audrana. Po szkole hrabiny Pizzamano kontynuowała naukę śpiewu – w latach 1907-09 kształciła się w Mediolanie, w studium wokalnym u Antonia Rupnicka, który początkowo sceptycznie oceniał możliwości głosu Ady Szayerówny.
W 1909 r. zadebiutowała na scenie Teatro Nazionale w Rzymie rolą Małgorzaty w "Fauście" Charlesa Gounoda. Wówczas przyjęła swój słynny pseudonim Ada Sari. W kolejnych latach występowała wciąż we włoskich teatrach w Aleksandrii, Neapolu, Bolonii, a także Florencji, Mediolanie, Weronie i Genui. Można ją było również usłyszeć na scenach Lizbony i Madrytu.
W 1912 r. Ada Sari postanowiła porzucić dramatyczne role – od tego momentu skoncentrowała się wyłącznie na partiach liryczno-koloraturowych. W tym też roku po raz pierwszy koncertowała w Polsce.
W 1914 r. z grupą włoskich artystów wyjechała na długie tournée po Rosji. Występowała także w Warszawie, Lwowie, Krakowie, Stanisławowie i Wiedniu, a także koncertowała w mniejszych polskich miastach. W 1918 r. śpiewała ponadto w Budapeszcie, Belgradzie, a rok później we Włoszech oraz w Hiszpanii, Portugalii, Paryżu i Londynie.
Jak ocenia muzykolog Barbara Chamara-Żaczkiewicz w "Encyklopedii muzycznej PWM", "lata 1919-1929 były najwspanialsze w jej karierze". W 1922 r. Ada Sari odniosła sukces w Teatro Carcano w Mediolanie, a w następnym roku na kilka lat związała się z La Scalą. To właśnie na tej scenie występowała w operze Mozarta "Czarodziejski flet", gdzie wcielała się w Królową Nocy.
Dużo podróżowała i koncertowała, m.in. we Francji, Anglii, Szkocji, Irlandii oraz Norwegii i Szwecji. W latach 1928-29 wystąpiła z ok. 30 koncertami w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, m.in. z recitalem w nowojorskim Carnegie Hall. W latach trzydziestych można ją było usłyszeć także w Czechosłowacji, krajach bałkańskich, Holandii i Szwajcarii.
W 1933 r. Sari zainaugurowała cykl mistrzowskich koncertów "Weltbehrümte" w Monachium. Regularnie odwiedzała także Polskę, występując na scenach operowych oraz w recitalach w Warszawie, Krakowie, a także Lwowie, Katowicach, Cieszynie, Łodzi oraz Bydgoszczy i Poznaniu.
W 1931 r. na krótko zamieszkała w Krakowie. Do 1934 r. występowała tam z zespołem Krakowskiego Towarzystwa Operowego. Następnie w 1936 r. osiadła w Warszawie, gdzie związała się z Teatrem Wielkim. W czasie okupacji prowadziła w Warszawie konspiracyjne studio operowe.
Już po wojnie występowała w teatrze we Wrocławiu oraz w Krakowie, a także na estradach koncertowych oraz dla Polskiego Radia. Zaangażowała się także w działalność pedagogiczną. W latach 1945-47 prowadziła klasę śpiewu w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie, a w latach 1947-67 w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Współpracowała również z Państwową Średnią Szkołą Muzyczną nr 1 (obecnie Państwowa Szkoła Muzyczna II st. im. Józefa Elsnera) w Warszawie. W 1962 r. przez pół roku współorganizowała Wydział Wokalny w Ring School of the Arts w Petaluma niedaleko San Francisco.
W ciągu dwudziestu lat pracy pedagogicznej Ada Sari Wykształciła ponad stu wokalistów, wśród nich była m.in. Halina Mickiewiczówna de Larzac, Barbara Nieman, Bogna Sokorska oraz Maria Fołtyn, a także Nina Stano, Halina Szymulska oraz Urszula Trawińska-Moroz i Wiktoria Calma. Jak oceniła w rozmowie z PAP Lilianna Olech, "dziedzictwo Ady Sari to przede wszystkim Jej uczniowie".
"W czasie lekcji śpiewu, zarówno na uczelniach, w których pracowała, a także podczas lekcji prywatnych, stosowała opracowaną przez siebie metodę pedagogiczną, wywodzącą się z nauki włoskiego belcanta, polegającą m. in. na zachowaniu swobody naturalnej całego ciała. Uczyła właściwego oddechu żebrowo-przeponowego, rozluźnienia wszystkich mięśni gardła, wysokiej impostacji, maksymalnego zbliżenia głosu do przodu. Wymagała idealnej dykcji, która pomaga we właściwej emisji głosu oraz uczyła maksymalnego wykorzystania oddechu.Znamienne jest, że współcześnie w środowisku polskich wokalistów funkcjonują uczniowie uczniów Ady Sari - swego rodzaju artystyczni +wnukowie+ maestry, tak więc pojawia się nadzieja na przekaz pokoleniowy metody pedagogicznej Ady Sari" - podkreśliła Lilianna Olech.
Artystka śpiewała w jedenastu językach. Co ciekawe, swoją karierę budowała wyłącznie na występach gościnnych. Jej kunszt sprawiał, że była porównywana do Amelity Galli-Curci, Selmy Kurz oraz Adeliny Patti. Największe sukcesy Ada Sari odnosiła kreując role Rozyny w "Cyruliku Sewilskim" Gioacchino Rossiniego, Gildy w "Rigoletcie" i Violetty w "Traviacie" Giuseppe Verdiego, a także główne partie w "Purytanach" Vincenzo Belliniego, "Łucji z Lammermooru" i "Lindzie z Chamonix" Gaetano Donizettiego, "Dinorah" Giacomo Meyerbeera oraz "Lakmé" Léo Delibesa. Sari partnerowali m.in. tacy śpiewacy, jak Alessandro Bonci, Mattia Battistini, Beniamino Gigli, Titta Ruffo, Tito Schipa, a także Riccardo Stracciari oraz Fiodor Szalapin, Adam Didur i Stanisław Gruszczyński.
"Jej głos charakteryzował się niezwykłym pięknem, koloraturową biżuterią, złocistą barwą, bardzo rozległą skalą, niepospolitym kalibrem, pełnią rzadką dla sopranów koloraturowych. Stefan Kisielewski oceniał barwę jej głosu jako fletową. Wspaniale posługiwała się techniką oddechu, która umożliwiała jej wykonywanie długich fraz. Najcenniejszym składnikiem tego fenomenalnego głosu była jednak ekspresja, powiązana z darem zabarwienia głosu uczuciem. Jedną z cech jej głosu było wyrównanie głosu we wszystkich rejestrach – od niskiego do średniego i od średniego do najwyższego. W jaki sposób brzmienie głosu Ady Sari jest odbierane przez wybitne europejskie autorytety w dziedzinie śpiewu – grono jurorów Konkursów Sztuki Wokalnej im. Ady Sari organizowanych w Nowym Sączu od 1985 r., można się przekonać podczas wyjazdów członków jury Konkursu wraz z przewodniczącą, Małgorzatą Walewską do Starego Sącza w celu zwiedzenia w tamtejszym Muzeum Regionalnym ekspozycji pn. Ada Sari – kariera i sława. Odtwarzane jest tam nagranie utworu w wykonaniu Ady Sari – koloraturowej arii Rozyny Una voce poco fa z opery Cyrulik sewilski Gioacchino Rossiniego. Technika, jakiej Ada Sari używa w szybszej części arii, cabaletcie, a szczególnie bogata ornamentacja w strukturze melodycznej, robią ogromnie wrażenie na jurorach – specjalistach w zakresie śpiewu operowego, którzy w swojej pracy słyszeli mnóstwo innych wykonań tego utworu, a jednak wychodzą z Muzeum oczarowani kunsztem wokalnym maestry" - podkreśliła Lilianna Olech.
Zaznaczyła także, że "wszędzie, zarówno w Polsce, jak i za granicą, jej kreacje operowe oraz recitale pieśni budziły ogromny podziw i przynosiły entuzjastyczne sukcesy". "Dyrektorzy instytucji muzycznych zabiegali o jej zaangażowanie do swoich produkcji, gdyż gwarantowało ono sukces artystyczny i kasowy" - dodała.
"Ada Sari miała fanatycznych wręcz wielbicieli w wielu krajach. Publiczność była zafascynowaną Jej głosem i osobowością sceniczną. Na spektaklach i koncertach owacje na stojąco, żądania bisów były na porządku dziennym. Zdarzały się także kosze kwiatów, a nawet biżuteria z brylantami. Głosy prasy, bardzo istotne w tamtym czasie, podkreślały jej tryumfy na wszystkich kontynentach" - powiedziała Olech.
Ada Sari aktywnie działała także w Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków, założyła Koło Seniorów SPAM. Została odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Ada Sari zmarła 12 lipca 1968 r. w szpitalu w Aleksandrowie Kujawskim, po zawale serca, którego doznała w Ciechocinku. Została pochowana w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Od 1985 r., co dwa lata, w Nowym Sączu odbywa się Konkurs Sztuki Wokalnej im. Ady Sari, który w 1991 r. przekształcił się w konkurs międzynarodowy. Jego pomysłodawcami byli profesor Helena Łazarska, pedagog uczelni muzycznych w Krakowie i w Wiedniu oraz Antoni Malczak, ówczesny dyrektor Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Nowym Sączu. "Przez wiele lat na sądeckie konkursy przyjeżdżali uczniowie Ady Sari, występując z recitalami i na konkursach obchodząc swoje artystyczne jubileusze czy zasiadając w jury Konkursów. W gronie laureatów z poprzednich lat znajdziemy takich znanych dziś śpiewaków, jak Piotr Beczała, Urszula Kryger, Wojciech Gierlach, Andrij Szkurhan, Anna Lubańska, Iwona Hossa, Iwona Sobotka, Aleksandra Kubas-Kruk, Andrzej Lampert i wielu, wielu innych. Ostatni konkurs, który odbył się w maju 2023 r., wygrał Chao LIU, baryton z Chin (pierwszej nagrody żeńskiej nie przyznano)" - powiedziała Lilianna Olech.
"200 uczniów, to rekord. Uczyć się śpiewu w Polsce i w Europie i nie być uczniem Ady Sari to był błąd. Uczyła od przed wojny do końca życia w 1968 roku" - opowiadał Bogusław Kaczyński Dariuszowi Zaborkowi. "Pamiętam, byłem u niej, kiedy wyjeżdżała do sanatorium w Ciechocinku. Pytałem, dlaczego jedzie tylko na tydzień. Bo na lekcje przyjadą uczniowie z Francji, Austrii, Czech i muszę ich przygotować na konkursy międzynarodowe. Ale w Ciechocinku zmarła nagle na zawał serca" - powiedział.
"Pamiętam, podczas przerwy w Teatrze Wielkim szliśmy przez hol, ja młodziutki, szczupły chłopiec, ona wielka gwiazda, trzymała mnie pod rękę, a po obydwu stronach wszyscy gięli się w ukłonach. Ada Sari kłaniała się uprzejmie, ja pytałem: kim jest ten pan?, a ona uśmiechnięta odpowiadała: nie mam pojęcia, i szliśmy dalej" - wspominał Bogusław Kaczyński.
Anna Kruszyńska
