Światłem Malowanie. Witraże i mozaiki z Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński (1902–1952) to wystawa opowiadająca o półwieczu dokonań Zakładu, powstałego w 1902 pod firmą: prof. W. Ekielski i A. Tuch, do 1952, który położył kres prywatnej firmie S.G. Żeleński (1907). Ponad 100 obiektów w tym oryginalne witraże, kartony i rysunki będzie można oglądać od 17 stycznia do 13 kwietnia 2025 w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.
Zakład założono w momencie, gdy Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana (1901) próbowało łączyć norwidowską ideę odnowy i rozwoju rzemiosła artystycznego z ideologią ruchu Arts&Crafts. Do Wielkiej Wojny działał głównie w Galicji, realizował zamówienia do kościołów i do wnętrz świeckich, w których współuczestniczył w koncepcji syntezy sztuk. W Królestwie Polskim miał konkurencję w polskich firmach czynnych w Warszawie. W Wielkim Księstwie Poznańskim, pozbawionym polskich pracowni, Polacy składanie zamówień w Krakowie poczytywali za patriotyczny obowiązek. W Odrodzonej Polsce, prowadzony przez Izę Żeleńską, dominował na obszarze całego kraju, a najbardziej awangardowe dzieła pojawiły się w gmachach autonomicznego województwa śląskiego. Po II wojnie światowej realizował znakomite projekty do kościołów.
Na wystawie jest prezentowana zaledwie cząstka ocalałych projektów i kartonów oraz witraże, które nie wymagały demontażu z okien i są w formacie odpowiednim do ekspozycji w przestrzeni muzealnej sali. Koniecznym było uzupełnienie ich o fotografie archiwalne i współczesne fotogramy – inaczej widzowie nie mogliby zobaczyć najbardziej rozpoznawalnych młodopolskich witraży. Wybrano prace tylko około 30. (spośród ponad 150.) autorów współpracujących z Zakładem, w tym Zofii Leśniak, Adama Bunscha, Henryka Uziembły, Stefana W. Matejki. Warto zwrócić uwagę, że większość dzieł zgromadzonych na wystawie nigdy nie była wystawiana.
Jak na wystawie opowiedzieć o dokonaniach pracowni, gdy powstałe w niej dzieła – witraże i mozaiki – są przeznaczone głównie do oglądania in situ, a projekty w większości zostały zniszczone? Czy ocalony „ruchomy” materiał – w zasobach muzeów i prywatnych właścicieli – okaże się wystarczającą podstawą, aby dać wyobrażenie o linii rozwoju i artystycznej wartości Krakowskiego Zakładu Witrażów, Oszkleń Artystycznych i Mozaiki S.G. Żeleński? Jeśli ktoś z oglądających powie, jak dawny klient firmy, „nie wiadomo, co jest ładniejsze, czy projekt, czy witraż” to jej cel będzie spełniony.
Światłem Malowanie. Witraże i mozaiki z Krakowskiego Zakładu Witrażów S.G. Żeleński (1902–1952)
Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
17.01 – 13.04.2025
Kurator:Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska
Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, ul. Dziekania 1, 00-279 Warszawa
Adam Stalony Dobrzański, Św. Jerzy, projekt do kwatery witraża w kościele św. Wojciecha w Trzebownisku, 1951–1952, tempera, karton na podkładzie płóciennym (z autorską dedykacją: Panu Doktorowi / Ignacemu / Sękowskiemu / od wdzięcznego pacjenta ASD / 1959–61), wł. prywatna, fot. Jan Pawlicki
Wiosna, witraż w d. gmachu Towarzystwa Kredytowego w Krakowie, proj. Henryk Uziembło, wyk. Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński, 1909, fot. Maciej Walaszczyk
